Tản văn
Tháng Ba đến, nhẹ
nhàng như như cái trở mình của cô thiếu nữ. Ấy vậy mà sao trời đất với lòng người
lại cứ cồn cào, mỗi khi cái vòng quay muôn thuở của nguyệt lịch ấy hôm mai trở
lại.
Tháng Ba, cây cối như phổng
phao, những cánh lá lúa mơn mởn, xanh mỡ. Mọi thứ chắt bóp từ ngày đông tháng
giá năm ngoái, giờ như được dịp bung nở. Xanh đến no nê con mắt, xanh dịu cả những
đau đáu lo âu và những se sắt ngóng trông. Từ cánh đồng tôi rẽ vào làng, bắt gặp
đám chồi tre xanh ngút mắt. Lại từ nhánh bê tông đường làng tôi quặt vào khu đồi
rừng nhà ai đó, những keo, những bạch đàn, những đám cỏ dại lùng nhùng... , tất
cả đều rạng ngời những búp, những chồi, những lá, non mướt nhung nhinh.
Tháng Ba, hoa xoan bung nở,
tím mờ cả một triền ký ức người ta. Đêm xuống, chút heo may sót lại cuối mùa khẽ
khàng lùa hương hoa ngan ngát đi đến tận cùng lối nhỏ. Cái thứ hoa không rực rỡ,
cũng chẳng kiêu sa, mà biết bao lòng người đau đáu
Hoa
xoan mỗi sớm bình minh
Rơi
nghiêng mái tóc chúng mình đi qua
(Hoa xoan –Tùy Phong)
Một bước chân phiêu du rẽ
về một ngõ làng quê Bắc bộ, những cánh hoa xoan lắc rắc kín mặt đường. Người
phương lạ sẽ dẫm chân bước qua, lòng người dân Bắc Bộ thì như chững lại
Bữa ấy mưa xuân phơi phới
bay
Hoa xoan lớp lớp rụng
vơi đầy.
(Mưa xuân – Nguyễn Bính)
Những cánh hoa xoan li ti
đâu đến độ "vơi đầy" trên ngõ đường quê? Chỉ là hồn người rưng rưng mỗi
độ tháng Ba về, hoài niệm bời bời trong ký ức mà thôi!
Tháng Ba cồn cào bởi cả
những dấu ấn xót xa của nó hằn lên nhiều thế hệ. Dân trồng lúa Bắc Bộ ai chẳng
biết đến thành ngữ "Tháng Ba,
ngày Tám", ai cũng hiểu nội hàm của cái từ "giáp hạt". Bao đời
qua, vào cái vòng quay đôi vụ chiêm mùa, tháng Ba đến là khi vụ mùa đã qua lâu,
vụ chiêm mới đang phập phồng, hạt thóc trong bồ đã vơi hao, cái đói rập rình khắp
chốn.
Năm ấy mẹ sinh em mùa
đói.
Tháng Ba nhọc nhằn và hoa
gạo rụng hố vôi.
(Nỗi niềm tháng Ba– Bình Nguyên Trang)
Có những độ giáp hạt, cả
làng tôi đói, hạt thóc làm nên văn hóa. Cha mẹ tôi cùng số đông dân làng phải lục
tìm khắp triền đồi, hẻm núi để đào những gốc sắn hoang, lấy củ mang về cho lũ
chúng tôi qua bữa. Những tháng Ba ấy qua đi với bao ký ức lấm luối, nhọc nhằn.
Không dám oán trời, chỉ oán đời đã đày đọa những kiếp người lao khổ.
Và rồi vẫn còn đó những
heo may cuối vụ. Câu chuyện Nàng Bân đan áo cho chồng chẳng giúp những tái tê đời
thường dịu bớt. Câu chuyện tưởng xưa nhưng vẫn gần đây lắm, nghe lại rồi thấy
xót xa thêm:
Ngày rét tháng Ba xưa mẹ
không mang áo ấm
Chiếc khăn choàng trên cổ
cũng phong phanh
Thân cò vẫn sớm chiều bên
vuông đất
Lo cho con từng bữa những
ngọt lành.
(Vần thơ ơn Mẹ - NgưngThu)
Tháng Ba, có cả những hào
hùng lịch sử làm nên tầm vóc đất nước con người Việt Nam. Một thuở dựng nước với
truyền thuyết "Sơn Tinh Thủy Tinh" luôn được mỗi người dân Việt nhắc
đến vào ngày Giỗ Tổ. Có một câu ca dao nằm lòng đồng bào từ Nam chí Bắc:
Dù
ai đi ngược về xuôi
Nhớ
ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng Ba
Câu ca dao đâu chỉ nhắc
dân ta về ngày tháng, đâu chỉ nhắc dân tộc ta về nguồn cội. Còn đó biết bao sự
tích oai hùng suốt bốn ngàn năm tạo dựng, bồi đắp nên dải đất hình chữ S này.
Ngày "mồng mười tháng ba" ấy đã cho mỗi con dân đất Việt cảm nhận về
những kỳ tích khai sơn phá thạch, bạt rừng lấn biển của cha ông. Lại tự hào trong
ánh hào quang của Phù Đổng Thiên Vương, không chịu co mình làm nô lệ. Đốt nén
nhang thơm dâng ngày Giỗ Tổ, dù trai gái, trẻ già, cũng không quên sức mạnh diệu
kỳ của lẫy nỏ thần trước thế giặc điên cuồng cướp nước...Gần đây lắm, cuộc trường
chinh của dân tộc dành chủ quyền toàn vẹn cho dải đất thiêng liêng, đã kết thúc
vang dội bởi chiến dịch tổng tiến công mùa Xuân năm 1975, đã ghi vào vòng quay
thời gian muôn vạn thuở một tháng Ba đất nước hóa thiên thần
Tháng Ba, trên đất Việt
Nam này như có một cảnh săc riêng khiến muôn vạn người vừa say đắm miên man, vừa
cồn cào khắc khoải. Một cành hoa gạo đỏ, một chùm hoa vông lập lòe..., cũng làm
ra sắc cảm.
Em ở đây không có
mùa hoa gạo.
Đỏ rực trời đốt cháy
tháng ba.
Cho lòng ai thổn thức lúc
chia xa.
Quay quắt bước mà hồn còn
một nửa
(Mùa hoa Gạo – Gió Phương Nam)
Lụa
sim trải tím chân đồi.
Lửa
dâng hoa gạo thắp trời tháng ba.
Cánh
cò lả cuối đồng xa.
Gió
thơm sóng tóc em à ơi...bay !
(Cỏ
đêm – Phan Thanh Minh)
Tháng Ba, cái gió chuyển
mùa nặng trịch làn hơi ẩm. Tấp tửng những đám mây đen vần vũ với những ánh chớp
cùng tiếng sấm rền sang Hạ. Bìa rừng quê tôi lúp xúp những đám nứa tép nhỏ bằng
ngón tay, bất chợt có thể gặp những bãi nấm đội lá nứa khô mọc lên một lần duy
nhất trong năm. Người quê tôi gọi đó là nấm Muốt. Thứ nấm ấy nấu canh ăn ngọt
và lành. Người hái được nấm Muốt thường là người có kinh nghiệm đi tìm, hoặc là
người may mắn gặp được đúng ngày, đúng nơi nấm mọc.
Vào tháng Ba, tết Hàn Thực
của người Việt như một sự giao thoa của những triết lý sống. Chộn rộn từ cả
ngày hôm trước, để rồi cả ngày mồng Ba tháng Ba không nổi lửa bếp. Vị mát ngọt
mía đường , bột nếp, với mùi hương hoa bưởi thanh tao của bánh trôi, bánh chay,
như đưa hồn người về với sự tĩnh lặng của cõi thiền, cùng sự ngưỡng mộ hiền đức
từ cõi tâm linh của những con người đương đại....
Tháng Ba, cái tháng giao
mùa rồi cũng sẽ đi qua. Những cơn mưa giông mùa hè rồi cũng ào ạt tới, hoa gạo
rồi cũng lần lượt buông mình... Vòng quay thời gian thì thật vô tình, nhưng những
bộn bề tháng Ba thì đã mấy ai không vấn vít!
